(Grein úr blaðnum, nr. 24 og 26)

 

 

Jens Pauli Sólstein, var sonur Jákup Sivert Frederiksen úr Stovugarðinum á Uppsølum í Klaksvík og Davinu Bærentsen úr Tjørnuvík. Pápi var borin í heim 8. maj1891 og fór í skúla sjey ára gamal í 1898 hjá Gamla skúlalærara. Júst tá vaks barnatalið í økinum, so 1901/02 kom Alexander Enniberg sum hjálparlærari. Annars hevði sonur gamla lærara, Jógvan Waagstein, hjálpt pápanum, men hann var biðin um at koma til Havnar at vera organistur.

 

Í 1899 kom nýggj sálmabók út í Danmark, Salmebog for kirke og hjem, og hon kom at avloysa gomlu sálmabøkurnar, sum Kingo og aðrar. Hendan sálmabókin kom at fylgja undanfarna ættarliðinum og okkara, so jólasálmar sum “Dejlig er den himmelblå” og “Julen har bragt” ella aðrar sum “Kirken den er et gammelt hus” ella “Dejlig er jorden” gjørdust fólkaogn. Annars var nevnda sálmabók mett at vera ein tann dyggasta sálmabókin í protestantiska kristinøkinum, bæði hvat poetik og teologi viðvíkur. Hetta tí at størstu skald dana, sum Kingo, Grundtvig, Ingemann og Brorson eiga rættiliga stóran part av sálmunum í nevndu útgávu, og vóru teir samstundis teologar.

 

Nú vóru nógvir nýggir sálmar at læra og ikki minni sálmaløg, so tað er í hesum tíðarskeiði, at urgur koma í kitkjurnar, mest vanligar stovuurgur. Alexander Enniberg verður tí biðin um at vera organistur, og tí tekur hann av. (Hann sat annars sum organistur í Klaksvíkar krkju til 1936, tá Frida hjá Petur Bakaranum tók yvir.)

 

Fyri at hjálpa til við sanginum, bað Enniberg nakrar av elstu dreingjunum koma at hjálpa sær og møta í kirkjuni og syngja, og har var pápi mín ein, og hann hevði eina sera sterka rødd. Úrslitið var, at hann gjørdist fastur sangari hjá Enniberg í kirkjuni, og tað helt hann fram við, so leingi orkan loyvdi. Hetta var ivaleyst ein av orsøkunum til, at hann gekk í kirkju hvønn sunnudag til elliísár.

 

Tá pápi var liðugur við skúlagongdina 14 ára gamal fór hann í læru hjá Sysselmand Olsen, sum hann nevndist millum manna. Hann var av Toftanesi í Lorvík og hevði bæði sýslumamsembætið og postin um hendi, og vóru hesi í sama húsi, tvs. í stóru, gomlu húsunum sum Kemmi og Katrina búðu í, men sum tíverru vórðu tikin niður. Pápi hevur verið “referentur” hjá sýslumanninum (hevur skrivað niður forhoyr og sjóforhoyr og annað) og gingið við posti. Hann segði, at hann hevði borið post um Hálsin og oman í Føgrulíð, tá háskúlin var har. Hann hevði eisini saman við Talis í Krotugrøvini verið við posti til Viðareiðis. Tað tók teimum ein heilan dag. Pápi hevur verið nevndur Palli Post; eg minnist, ein eldri kona spurdi meg, hvør eg var; tá eg so nevndi meg, so segði hon, so ert tú sonur Palla Post.

 

Í 1913 tekur pápi avgerð um at fara til Danmrkar á háskúla eftir at hava verið ein túr undir Íslandi við einum dammskipi. Tað hóvaði honum ivaleyst ikki. Í Danmark var hann í sjey ár. Fyrst í kvøldskúla, har hann millum annað hevði enskt og bókhald. Sæst av bókum, sum lógu eftir. Seinni kom hann at arbeiða í eini keypssamtøku í nánd av Lunderskov saman við vinmanninum Thygesen. Har vóru teir “brugsuddelere”, sum teir nevndu tað. Hetta var eitt landbúnaðarøki. Fyrsti kundin var ein jútskur bóndi. “A skul´ køv´en jølle.” Tað skilti pápi ikki. Hann mátti fara at spyrja. “En jølle,” er en høle,”. Ein lýggi, var svarið. So visti hann tað.

 

Lunderskov liggur ikki langt norðan fyri Kongeåen, sum til 1920 var markið Danmarkar og Týskalands millum. Tá vóru nógv ættarbond kvett, so har var nógv tos um teir danir, sum komu at hoyra til Týsklands, og sum fegnir vildu norður um markið.

 

Í hesum økinum, tætt við markið, vóru ofta stórar samkomur á Skamlingsbanken, sum pápi hevur luttikið í kanska sum kór- ella felagssangari. Hann treiv tí ofta heima í sangir sum, “I natten klam og kold på Fredericias vold” ella “De vog dem, vi grov dem en grav i vor have.” Vit hava koyrt í Suðutjútlandi og sæð gravstein í onkrum urtagarði.

 

Sum sagt, so sang pápi ofta inni. Tá hann kom aftur úr arbeiði, fekk hann døgurða; so fór hann inn á “kontórið” at lurta eftir danska útvarpinum. Tað var á langbylgju og hoyrdist best um kvøldið. So fór hann einar tvær tríggjar ferðir út á trappuna at hyggja eftir veðrinum og út á Vánna altíð syngjandi ein sálm. Tað kundi vera”Hvad kan os komme til for nød” ella “Han, som har hjulpet hidindtil, han hjælper nok herefter.” Hann dugdi nógvar.

 

Danmak var uttanveltað undir krígnum 1914-1918, so sambandið Danmarkar og Føroya millum var sum tað plagdi við dampskipi via Leith. Orsøkin til, at teir steðgaðu í Leith, var helst tann, at hetta vóru dampskip, sum so kundu bunkra kol á ferðini. Pápi man hava ferðast regluliga millum londini hesi árini, tí hann var viðhvørt biðin um at hava sjúkling, sum skuldi á Ríkissjúkrahúsið, við sær á ferðini. Okkurt tinganest hevur hann eisini havt, tí yngsti beiggin, Hansjakki, man hava fingið ein bólt, sum hann so hevur havt við sær til Tjørnuvíkar; tí tað var serhending, tá Hansjakki kom við spildurnýggjum bólti til Tjørnuvíkar at ferðast, segði onkur ættarmaður mær.

 

Eftir seks árum í Danmark kemur pápi aftur i august 1919. Men nú er støðan ikki góð heima, so hann ger av ikki at fara niðuraftur. Jákup Sivert abbi er so blindur blivin, at hann er ikki arbeiðsførur , og omma er veik. Fastir er gift til Árnafjarðar, og Jógvan pápabeiggi er giftur inn í Norðurstovu í Gerðum og eigur tvær smáar døtur. Køkurin, sum bygdur var upp í Stovugarðin, er vánaligur, so her er nógv at hugsa um. Men fáar dagar eftir heimkomuna kemur J. F. Kjølbro til pápa og biður hann um at koma at hjálpa sær i virkseminum; bjóðar honum fult álitisstarv sum sín næstimaður og prokura, og soleiðis komu teir at arbeiða tætt saman í 44 ár.

 

Stutt eftir hetta koma húsini á Hædd hjá Christoffer í Vátutoft til sølu. Eitt eljustríð í vátutoftaættini um ein trappustein, sum var komin um mark, gjørdi, at Christoffer rýmdi av Hæddini og bygdi sær hús niðri á Biskupsstøð. Pápi ger so saman við beiggja sínum Jógvani av at keypa húsini hjá Christoffuri niðri á Hæddini. Hvørja avtalu beiggjarnir annars hava gjørt sína millum, veit eg ikki, men pápi skuldi hava loftið og Jógvan hin partin. Her verður pápi búgvandi til hann í 1927 giftist við Elsu Bergittu hjá Petur Bakaranum. Hús teirra stóðu liðug niðri á Vágsheygnum. Men tey fóru ikki beinanvegin niðan á Vágsheyg at búgva, tí pápi hevði leigað húsini út til teirra, sum gjørdu el-verkið á Strond og løgdu el inn í húsini í bygdini. Men í Víkunum stóð hotellið, sum omma í Víkum átti, tómt, so tey fluttu hagar inn at búgva tey fyrstu árini, so møgliga eri eg føddur úti í Víkum.

 

Abbi og omma fluttu seinni av Uppsølum og oman á Hæddina at búgva hjá Hannu og Jógvani, og har búðu tey til sín doyggjandi dag.

 

Pápi fór til arbeiðis niðri á Biskopstøð í gomlu húsunum hjá Kjølbro, har kolonial var í miðhæddini og í ovaru hæddini klæðir. Har var ein útbygningur bygdur vestureftir, og har var skrivstovan, har Kjølbro og pápi sótu. Pápi plagdi av og á at koma út at hjálpa til við at flýggja út. Hann var tiltikin at gera kramarhús; alt var í leysari vekt og mátti vigast. Har var eisini ein vælvaksin, blídligur ungur maður, við blýanti á høgra oyra eins og pápi. Tað var Símun hjá Hildu. Hann var í læru har og dugdi eisini væl at gera kramarhús.

 

Julius, svágur Kjølbro, var uttanbudamaður. Ein dagin kemur hann fram við eini stúttu í neystinum. Hann sær, at har stendur skrivað 3bg. Hann letur fyri seg sjálvan “tre b g” á donskum; hann dugdi bara tøl og bókstavir á donskum, føroyskt var ikki til í skúlanum tá. Hatta skilti hann ikki. Eg má fara at spyrja Palla, hann veit alt. Tvætl Julius!! Her kom ein maður við trimum byttum av goggum. Eg hevði ikki tíð at avrokna hann tá. Tí setti eg hatta á stúttuna.

 

Eg var bara trý ár tá, so eg minnist ikki fleiri, sum arbeiddu har, uttan Ingibjørg, ein dáma av Eiði, sum leiddi klædnabúðina á ovaru hæddini. Men eg veit, at teir fluttu skrivstovuna norður á Stengurnar í 1933.

 

Virksemið vaks skjótt bæði á sjógv og landi.

Fyrsta trolaran, Skálaberg, keypti Kjølbro saman við Christian Holm Jacobsen; hann hevði TN 20 á bógnum. Seinni komu fleiri trolarar við sama navni umframt sluppir og skonnartir, sum firmaið átti ella átti part í og seinni línuskip. Hesi høvdu KG á bógnum. Har var sum tíðin leið ein stórur floti og nógvir útróðrarbátar, so har skuldi nógv fólk at fylgja virkseminum bæði úti og inni. Bara á skrivstovuni mundu vera eini tíggju/fimtan fólk.

 

Pápi fylgdi sera væl við í øllum sum fyrifórst i virkseminum og uttanum, so hann varð sagdur at vera spurin ella forvitin. Sørin í Trøllagili yrkti ein tátt um tað, sum fór fram á Stangabrúgvunum. Tátturin er burtur, men eg havi tvey ørindi um pápa.

 

1 Bjølgur (pápi var heldur førur maður) eftir brúnni gongur,

Skramblar sum í “rovum”.

Hvussu er vorðið hjá tykkum í dag,

Her er fult av tómum trogum?

(Teir hava mist línu, og tað kostar fyri JFK)

 

2 Bjølgur eftir brúnni gongur,

Sær í rassið klórar,

Tit hava verið á ytsta mið,

Tí hýsurnar eru so stórar.

 

(Hetta eru ørindi, sum Kristjan í Trøllagili, ella Bollaki, sum vit kallaðu hann, plagdi at sita og mjarra uppi á Vágsheygnum. Kristjan hevði havt sovisjúkuna, so hann var ikki fullførur. Sat ofta úti og hugnaði sær, meðan børnini spældu á vegnum. Eisini Latara ella Lala, sum vit kallaðu hana, hjá Jóannesi á Selheyggi ella av Skálatoftum, hevði haft sovisjúkuna. Lala gekk meira og reikaði runt í bygdini og inn á gátt hjá fólki).

 

Í sambandi við sítt arbeiði kom pápi at kenna sera nógv fólk, og minni hevði hann sum fáur. Ein dagin ringdi Andreas Lútzen úr Klaksvíkshandlinum til hansara.

 

“Sólstein, tú kennir allar norðingar og helvtina av eysturingum. Eg leiti eftir einum skipara. Veitst tú ikki onkran, eg kundi heitt á”. Pápi man hava verið eitt sindur forherðaður. Hann visti at Andreas Lútzen og Jákup Andreas Heinesen úr Kunoy høvdu okkurt útistandandi, so hann segði, at hann møtti Jákup Andreas nú ein dagin. Sum hann tosaði, so hevði hann ikki nakað skip í løtuni. “ Jákup Andreas Heinesen, hann er skamm óførur, men eg vil hvørki síggja ella eiga hann,” var svarið.

 

Ein annan dagin, meðan pápi og Kjølbro sótu saman, ringdi Jóan Jakki av Viðareiði og spurdi, um hann ikki kundi lána eitt sindur av provianti. Viðoyggin skuldi niður til Fleetwood at selja. Kjølbro kom við sínum vanliga svari.“Nei, tað fer ikki at bera til, tí vit eiga nóg illa til okkum sjálvar, so fari eg at býta úl, so eigur eingin nakað.”

 

Løtu seinni ringdi Jóan Jakku til pápa um tað sama. Hann visti einki um, at pápi og Kjølbro sótu saman, tá hann tosaði við Kjølbro. Pápi sigur við hann: “Jóan Jakku, tú og Kjølbro eru jú brøður í samkomuni, so ring til hansara.” Snarsintur, sum hann var, so kom svarið beinanvegin. “Hann bróðir, hann er ein lortbróðir.” So smekkaði Jóan Jakki hornið á.

 

Kjølbro kendi ikki so væl og so nógv fólk sum pápi. Har kom ein dagin ein maður úr Eysturoynni og spurdi, um hann ikki kundi fingið eitt sindur í forskot, nú hann skuldi við Polarstjørnuni. Pápi sigur við hann, far heldur til Kjølbro og spyr hann, hann er á skrivstovuni. Løtu seinni kom Kjølbro út og bað Jóannes Gaard fara oman til Havnapalla og fáa manninum forskotið, hann biður um. Tá Gaard kom aftur, sigur pápi við hann. “Kendi tú handan man?”Nei, Jóannes kendi hann ikki. “Heldur tú hann fer við Polarstjørnuni?” Nei, tá samanum kom, so fór hann við einum skipi hjá Sámal Petur í Fuglafirði. Pápi kendi mannin.

 

Eliesar Poulsen var á skrivstovuni hjá Kjølbro í nógv ár. Hann var sera burturhugaður maður. Ein dagin, sigur pápi, reisti hann seg knappliga upp og sigur, “Palli, nær koma skonnartirnar aftur av Suðurlandinum?” Tað finst ein kend nynd, har fýra skonnartir liggja við stangarbrúgvarnar og landa av Suðurlandinum, so pápi svaraði:”Eliesar, far yvir at vindeyganum, so sært tú.”

 

Pápi læt altíð væl at fólkunum, teir høvdu í arbeiði bæði á landi og sjógvi, tey vóru røsk og arbeiðssom. Tey merktu, at fyritøkan ikki var úti eftir at savna pengar, men brúkti innkomuna at gera viðurskiftini hjá tænarum og abeiðsfólki betur, og galt tað bæði á sjógv og landi. Skipini hjá JFK sóu altíð nýmalaði út, og vóru tað eisini. Sami hugburður er i firmanum í dag. Tá nýggi Gadus kom av bakkastokki í Turkínum og sigldi heim og kom til Gibraltarstrætið, kom loðsur um borð. So letur í honum:”I was expected to pilot a fishing vessel, but I understand I have ended up in a luxury liner.”

 

Tað gekk ongastaðni skjótari at landa trolara ella gera klárt til næsta túr enn í Klaksvík. Tí firmaið hevði syrgt fyri, at alt var til taks. Tí trolarar eru dýr skip at dríva. Og alt var væl umgingið. Fyri ikki at tala um útróðrarmenninar. Teir løgdu ótrúliga nógv fyri. Tað var neyvan nakra aðrastaðni, at tú hevði so nógvar og ágrýtnar útróðrarmenn sum í Klaksvík. Her vóru menn, sum kendu hvønn plink og hvørja afturundirgerð um allar Føroyar. Pápi plagdi um kvøldarnar, áðrenn hann fór til songar, at ringja norður á ísvirki at vita, hvussu skarst hjá útróðrarbátunum. So fekk hann eitt lítið prát við annan av “skurunum”, sum hann kallaði teir báðar, Mikkjal Petur og Andreas í Gøtu. “Nú kemur skjótt hin gamli bakurin at loysa meg av,” plagdi Andreas at siga um Mikkjai Petur. Eisini ringdi pápi ofta, tá hann var komin aftur úr arbeiði til Skipanesar ella til Funningsbotns at hoyra, um teir høvdu sild ella brisling standandi í lási til agn. Eisini til Hvannasunds um goggu. So kundi hann siga formonnunum á útróðrabátunum frá, hvar teir kundu fáa feskt agn. Teimum dámdu væl at fáa feskt agn, men ofta var langt at sigla.

 

Eg minist lítið til, at pápi hevur haft “feriu”. Hann plagdi at fáa sær nakrar dagar í hoyggingartíðini; men kom so óterri, so fór hann aftur á skrivstovuna. Hann átti eingi vásaklæðir, so hann fór bara í ein gamlan klæðning uttan jakka, bara í vesti og berum skjúrtuermum við mansjettknappum, so hann líktist ikki beinleiðis hinum hoyggingarmonnunum, sum vit møttu á Gerðabø á veg út um Gravará. Vit áttu trøð sunnan fyri Gravará, men hon varð tikin til kirkjugarð, so har er eingin farvegur eftir. Pápi bygdi hús í ovaru trøðni í 1940/41 sum flóttahús, men tey vóru tikin niður, tá kirkjugarðurin kom. Men har standa enn úti í Gravardali eini 15/20 hús frá fyrst í fíratiárunum. Tey vórðu bygd sum flóttahús í “bumbutíðini”.

 

Summarið 1942 var serliga gott til veður, so vit búðu alt summarið úti í trøðni. Serliga minnist eg ólavsøkuaftan. Pápi kom út í trøðna og segði nakað við mammu um, at hann skuldi fyri firmaið at bera boð og vitja einkjuna Hannu í Haraldsundi. Tað var, at Jóannes í Vági, maður hennara, var skotin av týskum flúgvara um borð á Gardar í Svínoyarhavinum. Sonur teirra, Petur, og eg gingu í flokki saman. Tí fóru tey so sera stillisliga um. Tað var av allar besta veðri, so Ovi og Jógvan pápabeiggi høvdu verið á floti. Tá teir komu aftur, stóð Píns (Johan Húshamar) á støðni fyri teimum og græt síni “mótigu tár” og fortaldi, at Jóannis í Vági var skotin av týskum flúgvara um borð á Gardar í Svínoyarhavinum.

 

Vit hoyggjaðu nógv úti í Grøv. Alt varð gjørt upp í sátur, tí haðani var alt ov langt at bera sum byrðar út í Víkar og í hoyggjhúsið hjá ommu. So har varð sligið, rist út, klúkað einar tvær tríggjar ferðir, gjørt upp í rúgvur til tað at enda var so frægt turt, at tað varð gjørt upp í sátur. So var hoyberardagur úr Grøvini. Tá fekk pápi ein lastbil frá firmanum at koyra alt hoyggið út í Víkarnar. Hetta va høgtíðsdagur hjá vinmonnum mínum á Vágsheygnum at bera hoyggj í ein lastbil og so fáa ein biltúr liggjandi í hoynum á lastini og líka út í Víkar.

 

Pápi fór altíð tíðliga til arbeiðis. Áðrenn átta var hann á veg. Jákup Petersen, læknin, segði fyri mær, at hann brúkti pápa til klokku, tá hann var á veg í skúla. Var pápi í brekkuni hjá Lambakristjan, so kundi hann ganga, men var hann komin norður um hjá Ewald, so mátti hann renna.

 

Pápi livdi síni seinastu ár við minninum um at hava verið við til at uppbyggja størsta virksemið nakrantíð í Føroya søgu. Seinasta viðtøka pápi og Kjølbro gjørdu, áðrenn teir góvust, var at kontrakta línuskipini KLAKK og JÁKUP B.